60 คำถามเกี่ยวกับสตรีวัยทอง
1. เมโนพอส (Menopause) คืออะไรMenopause คือการหมดระดูอย่างถาวรของสตรี เนื่องจากรังไข่หยุดผลิตฮอร์โมนเพศ โดยนับจากการไม่มีระดูติดต่อกันเป็นระยะเวลา 1 ปีเต็ม ทำให้สตรีเข้าสู่วัยที่ไม่สามารถมีบุตรได้อีกต่อไป2. จะเข้าสู่ Menopause เมื่อไรอายุเฉลี่ยของวัย Menopause สำหรับสตรีไทยคือ 49 ปี บางคนอาจเข้าสู่วัยนี้ตั้งแต่อายุ 40 กว่าบางคนอาจมีอาการช้า คือเริ่มเมื่ออายุประมาณ 55 ปี3. ช่วง Menopause นอกจากระดูไม่ปกติแล้วอาจมีอาการอื่นๆของ Menopause อีกหรือไม่อาการทั่วไปที่พบได้แก่ ร้อนวูบวาบ เหงื่อออกมาก ใจสั่น นอนไม่หลับ หงุดหงิด ปวดเมื่อย อ่อนล้า หลงลืม อาการอื่นได้แก่ กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ช่องคลอดแห้งและเจ็บเวลามีเพศสัมพันธ์ ผิวพรรณแห้งย่น ผมร่วง เล็บเปราะ4. แล้วทำไมจึงเรียกสตรีวัยนี้ว่าวัยทองเนื่องจากสตรีวัน 40 ขึ้นไปส่วนใหญ่จะมีหน้าที่การงานมั่นคง มีความรู้ ความสามารถ ผ่านประสบการณ์ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของครอบครัว การงานหรือสังคม จึงถือเป็นวัยแห่งความสำเร็จของชีวิต5. ถ้าสตรีอายุ 48 ปีหมดระดูไปปีกว่าแล้วไม่เห็นมีอาการใดเลย ถือว่าเข้าสู่ Menopause หรือไม่ตามหลักแล้ว Menopause จะถือจากการไม่มีระดูเป็นระยะเวลา 1 ปีเต็ม ในสตรีบางคนอาจไม่มีอาการใดเลย แต่สตรีเหล่านี้ควรต้องคำนึงถึงอาการที่มองไม่เห็นซึ่งอาจเกิดขึ้นในอนาคตเนื่องจากขาดฮอร์โมนเพศ ซึ่งได้แก่ กระดูกพรุน และระดับไขมันในกระแสเลือดสูง ซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญที่นำมาสู่ กระดูกหัก และโรคหัวใจขาดเลือด ในสตรีวัย 60 กว่า ดังนั้นจึงแนะนำให้ปรึกษาสูตินรีแพทย์เพื่อป้องกันความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นได้6. เป็นไปได้ใหมที่จะเข้าสู่ Menopause ตั้งแต่อายุ 30 กว่าแม้ว่าอายุ 30 กว่า จะยังเร็วไปสำหรับการหมดระดู แต่พบว่าสตรี 8 ใน 100 คน มีโอกาสหมดระดูเร็วกว่าสตรีทั่วไป อย่างไรก็ดี การเข้าสู่ Menopause เร็วกว่าสตรีทั่วไปมักเกิดในสตรีอายุ 30 ตอนปลายหรือ 40 ตอนต้น อีกเหตุผลของการเข้าสู่ Menopause เร็วกว่าสตรีทั่วไปคือ การที่สตรีได้รับการผ่าตัดเอารังไข่ออกทั้ง 2 ข้าง ทำให้ร่างกายไม่สามารถผลิตฮอร์โมนเพศได้อีกต่อไป ในสตรีกลุ่มนี้ หากไม่ได้รับฮอร์โมนทดแทนจะเสี่ยงต่อการเกิดโรคกระดูกพรุน เนื่องจากร่างกายขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน ทำให้มีการสลายตัวของเนื้อกระดูกมากกว่าปกติ7. ควรปฏิบัติตัวอย่างไรตั้งแต่วัยสาวเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดอาการต่างๆ ช่วงวัย Menopauseปัจจุบันเราสามารถรักษาอาการ Menopause ได้ด้วยฮอร์โมนทดแทน แต่สิ่งที่อาจเกิดขึ้นได้ในอนาคตหลังหมดระดู คือโรคกระดูกพรุน และโรคหัวใจ อย่างไรก็ดี พบว่าก่อนวัย 35 ปี ร่างกายของคนเรามีการสร้างสมเนื้อกระดูก จนมีปริมาณสูงสุดเมื่ออายุ 35 ปี ดังหากเราพยายาม ออกกำลังกาย ทานแคลเซียม อย่างเพียงพอ ร่างกายสามารถสร้างสมเนื้อกระดูกไว้มากเมื่อเข้าสู่วัย Menopause เราจะมีโอกาสเกิดโรคกระดูกพรุนได้น้อยนอกจากนี้พบว่าเมื่อเข้าสู่วัย Menopause ระดับไขมันในกระแสเลือดจะเพิ่มสูงขึ้น การทานอาหารไขมันต่ำ อาหารที่มีกาก มีผลดีต่อระดับไขมันในกระแสเลือด และป้องกันความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจขาดเลือดได้ 8. สตรีที่เข้าสู่ Menopause ช้ากว่าสตรีปกติจะมีอายุยืนกว่าคนอื่นหรือไม่สตรีที่หมดระดูช้า แสดงว่าร่างกายยังผลิตฮอร์โมนเพศเองได้ทำให้ดูแก่ช้า เมื่อดูลักษณะภายนอก ผิวพรรณไม่เหี่ยวย่น เดินหลังตรง คล่องแคล่ว นอกจากนี้ ระบบกระดูก และหัวใจยังได้รับการปกป้องจากฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ร่างกายผลิตเอง9. อาการร้อนวูบวาบ เป็นอย่างไรเมื่อระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนในร่างกายลดลงกระทันหัน ศูนย์ควบคุมอุณหภูมิในร่างกายจะทำงานผิดไป ทำให้หลอดเลือดตามผิวหนังขยายตัว เกิดอาการร้อนวูบวาบ พร้อมทั้งมีเหงื่อออกมาก มักเกิดตามหน้าอก หลัง คอ หน้า บางคนเป็นวันละ 2-3 ครั้งบางคนเป็นถี่ถึง 50 ครั้งต่อวัน10. เอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน คืออะไร มาจากไหนทั้งสองชนิดเป็นฮอร์โมนเพศที่ร่างกายเคยสร้างเองได้ก่อนจะเข้าสู่วัยหมดระดูฮอร์โมนเอสโตรเจน ออกฤทธิ์ให้สตรีมีระบบประสาทอัตโนมัติทำงานปกติ ความจำดี ผิวพรรณดี ระบบปัสสาวะปกติ ช่องคลอดชุ่มชื้น หัวใจดี กระดูกแข็งแรง อีกทั้งยังป้องกันโรคกระดูกพรุนและโรคหัวใจขาดเลือดแต่ในขณะเดียวกันฮอร์โมนเอสโตรเจนอาจเป็นตัวกระตุ้นให้เยื่อบุโพรงมดลูกหนาตัว ฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนหรือโปรเจสโตรเจนคือตัวเดียวกัน เป็นตัวทำให้การตั้งครรภ์ดำเนินไปด้วยดี ในช่วงที่ยังไม่มีการตั้งครรภ์ โปรเจสโตรเจนจะปรับเยื่อบุโพรงมดลูกที่หนาตัวขึ้นเนื่องจากเอสโตรเจนให้หลุดออกมาเป็นประจำเดือน 11. อาการหน้ามัน หรือมีขนขึ้นตามใบหน้าเป็นอาการ Menopause หรือไม่เมื่อฮอร์โมนเอสโตรเจนในร่างกายสตรีหมดไป ฮอร์โมนเพศตัวอื่นในร่างกายสตรีจะเด่นขึ้น ในสตรีบางคนฮอร์โมนตัวนั้นจะเด่นมากและออกฤทธิ์คล้ายฮอร์โมนเพศชายทำให้เกิด หน้ามัน หรือมีหนวดบางๆขึ้นตามใบหน้า12. การที่ผม และขนตามส่วนต่างๆของร่างกายหลุดร่วงไป เป็นอาการผิดปกติของ Menopause หรือไม่ตามปกติ รากผมหรือขน จะฝังตัวในชั้นหนังแท้ซึ่งมีคอลลาเจน (ตัวเพิ่มความหนาและความยืดหยุ่นให้แก่ผิวหนัง) ประกอบอยู่ เมื่ออายุมากขึ้น ฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง ปริมาณคอลลาเจนจะลดลงตามไปด้วย ทำให้ผิวหนังแห้งบางและเหี่ยวย่น ขณะเดียวกัน รากผม และขน ที่เคยฝังตัวอยู่จะหลุดร่วงออกมาง่าย13. อาการใดบ้างที่เกิดกับระบบทางเดินปัสสาวะเนื่องจาก Menopauseเมื่อฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง สตรีจะพบว่า มีการติดเชื้อที่ทางเดินปัสสาวะบ่อย สาเหตุเพราะท่อปัสสาวะบางลงและมีความยืดหยุ่นน้อย เชื้อโรคจึงเข้าง่าย นอกจากนี้ความยืดหยุ่นที่เปลี่ยนแปลงไป ทำให้สตรีหลายคนมีปัสสาวะเล็ดเวลาไอหรือจาม14. ทำไมจึงมีอาการแห้งและคันช่องคลอดเมื่อเข้าสู่ Menopaseเมื่อสตรีเริ่มเข้าสู่วัยหมดระดู ฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง ทำให้ความชุ่มชื้นและสารหล่อลื่นในช่องคลอดของสตรีค่อยๆ หมดไป นอกจากคุณสมบัติหล่อลื่นแล้วสารนี้ยังป้องกันการเจริญเติบโตของเชื้อโรคในช่องคลอดได้อีกด้วย เมื่อสิ่งเหล่านี้หมดไป สตรีจึงมีอาการช่องคลอดแห้งคันเพราะติดเชื้อง่าย และเจ็บเวลามีเพศสัมพันธ์15. ทำไมจึงเกิดความรู้สึกมึนงง หดหู่เมื่ออยู่ในวัย Menopauseสาเหตุสำคัญเป็นเพราะอาการร้อนวูบวาบขณะนอนหลับ ทำให้มีเหงื่อออกมากจนนอนไม่หลับ การนอนน้อยทำให้เพลียในตอนกลางวัน และเกิดอาการมึนงง หดหู่ ซึ่งอาจมีสาเหตุจากการขาดฮอร์โมน การใช้ฮอร์โมนทดแทนจะช่วยรักษาอาการนี้ได้ดี16. หากไม่มีอาการร้อนวูบวาบ แต่มีอาการนอนไม่หลับจะเกิดจาก Menopause หรือไม่เป็นไปได้ เพราะว่าสตรีราว 25% ที่ไม่มีอาการร้อนวูบวาบแต่มีอาการนอนไม่หลับเกิดขึ้นในช่วงที่พบว่าตนเองมีระดูไม่ปกติ17. อาการใจสั่นเป็นอาการของ Menopause หรือไม่และควรทำอย่างไรใจสั่นเป็นอีกอาการหนึ่งของ Menopause แต่อาจเป็นจากสาเหตุอื่นได้ เข่นเป็นอาการเตือนของโรคหัวใจ หรือเกิดจากการดื่มกาแฟมากเกินไป18. อาการอ่อนล้าเป็นอาการ Menopause หรือไม่สำหรับสตรีวัยหมดระดู มักพบปัญหานอนไม่ค่อยหลับ ทำให้มีอาการอ่อนล้า หรือคนที่เครียดก็จะเกิดอาการอ่อนล้าเช่นกัน19. ความเครียดก่อให้เกิดอาการ Menopause มากขึ้นหรือไม่เมื่อฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง จะมีอาการเครียด หงุดหงิด ขวางหูขวางตา สตรีบางคนยิ่งเครียดยิ่งนอนไม่หลับ ทำให้อาการเครียดเพิ่มมากขึ้นไปอีก20. Menopause มีผลอย่างไรต่อความจำพบว่าสตรีวัยนี้มีความจำระยะสั้นแย่ลง หลงลืมง่าย ปัญหาที่พบบ่อยคือลืมว่าวางข้าวของไว้ที่ใหน หรือลืมว่ากำลังตั้งใจจะทำอะไร21. เมื่อไรอาการ Menopause จึงจะหมดไปอาการทั่วไปของ Menopause มักเกิดขึ้นเพียง 2-3 ปีแรกแล้วหมดไป ในช่วง 2-3 ปีที่มีอาการนี้ ฮอร์โมนทดแทนสามารถรักษาได้ อย่างไรก็ตามเราขอแนะนำให้ทานฮอร์โมนทดแทนต่อไปเพราะว่านอกจากรักษาอาการ Menopause ทั่วไปแล้วยังรักษาอาการผิวพรรณเหี่ยวย่น ผมร่วง เล็บเปราะ กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ช่องคลอดแห้ง อีกทั้งเป็นผลดีที่สำคัญในระยะยาว คือสามารถป้องกันโรคกระดูกพรุน และโรคหัวใจขาดเลือด ในสตรีวัยหมดระดูได้ด้วย22. Menopause เนื่องจากการผ่าตัด ต่างจาก Menopause โดยธรรมชาติอย่างไรเมื่อรังไข่ทั้งสองข้างของสตรีถูกตัดออกไป ร่างกายจะหยุดสร้างฮอร์โมนเพศทันที เราถือว่าสตรีเข้าสู่วัย Menopause หรือหมดประจำเดือนโดยการผ่าตัด แต่ในสตรีที่มีรังไข่ รังไข่จะค่อยๆลดการทำงานลง และหยุดสร้างฮอร์โมนเพศเมื่ออายุประมาณ 49 ปี จะถือว่าเข้าสู่วัย Menopause โดยธรรมชาติ23. สตรีที่ถูกตัดมดลูกออก ต่างจากการถูกผ่าตัดรังไข่ออกอย่างไรสตรีที่เป็นเนื้องอกในมดลูก สตรีที่มีเลือดออกจากช่องคลอดผิดปกติรุนแรง และสตรีที่เป็นมะเร็งมดลูกมีโอกาสได้รับการรักษาโดยการตัดมดลูก สตรีกลุ่มนี้ไม่สามารถมีบุตรและไม่มีระดูอีกต่อไป แต่ร่างกายยังไม่ขาดฮอร์โมนเพศเนื่องจากว่ารังไข่ซึ่งเป็นตัวผลิตฮอร์โมนเพศยังอยู่สำหรับสตรีที่มีโรคที่ผิดปกติเกี่ยวกับรังไข่ และถูกตัดรังไข่ออกไป สตรีจำเป็นต้องได้รับฮอร์โมนทดแทนทันทีหลังผ่าตัด เนื่องจากขาดฮอร์โมนเอสโตรเจนอย่างเฉียบพลัน ซึ่งมักมีอาการ Menopause เกิดขึ้นอย่างมากทันที 24. หลังจากผ่าตัดมดลูกออก แต่ยังมีรังไข่อยู่ จะรู้ได้อย่างไรว่าถึงวัย Menopause แล้วเมื่อไม่มีมดลูกสตรีจะไม่มีระดู จึงไม่มีอาการระดูผิดปกติในช่วงก่อนหมดระดูถาวร แต่สตรีจะสามารถสังเกตเห็นอาการผิดปกติทั่วไปอื่นๆได้ ไม่ว่าจะเป็นร้อนวูบวาบ เหงื่อออกมาก นอนไม่หลับ ช่องคลอดแห้ง เจ็บเวลามีเพศสัมพันธ์25. การเลือกฮอร์โมนทดแทนในสตรีที่เข้าสู่ Menopause โดยธรรมชาติและเนื่องจากการผ่าตัดต่างกันหรือไม่ถึงเข้าสู่วัย Menopause เหมือนกันแต่แพทย์มีหลักการง่ายๆในการให้ฮอร์โมนแก่คนไข้ดังนี้
สำหรับสตรีที่ตัดมดลูกแล้ว ฮอร์โมนเอสโตรเจนอย่างเดียวก็พอแล้ว
26. หากผ่าตัดมดลูกและรังไข่ออกแล้ว แพทย์ให้รับประทานฮอร์โมนเอสโตรเจน แล้วทำไมยังมีอาการร้อนวูบวาบ และนอนไม่หลับบางครั้งฮอร์โมนทดแทนที่ได้รับอาจมีปริมาณไม่เหมาะกับความต้องการของร่างกาย จึงควรปรึกษาแพทย์เพื่อปรับเปลี่ยนขนาดของฮอร์โมนทดแทน27. การรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดแตกต่างจากฮอร์โมนทดแทนอย่างไรถึงแม้จะมีลักษณะแผงยาและวิธีรับประทานยาตามลูกศรคล้ายกัน แต่ฮอร์โมนในยาคุมกำเนิดเป็นฮอร์โมนชนิดสังเคราะห์ ไม่ใช่ฮอร์โมนธรรมชาติที่ร่างกายต้องการในช่วง Menopause และยังมีความแรงมากกว่าในฮอร์โมนทดแทนหลายสิบเท่าจึงไม่เหมาะที่จะนำมาใช้แทนกัน28. ทำไมฮอร์โมนทดแทนส่วนใหญ่จึงประกอบด้วยยาเม็ด 2 สีในแผงเดียวกันฮอร์โมนชนิดที่มี 2 สีในแผงเดียวกันหมายความว่าสตรีจำเป็นต้องได้รับฮอร์โมนที่มีโปรเจสโตรเจนร่วมด้วย ทั้งนี้อาจเพราะว่ายังมีมดลูกอยู่จึงจำเป็นต้องปรับรอบระดูให้เป็นปกติ หรือสตรีที่มีประวัติเป็นเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ (Endometriosis)29. ถ้ายังจำเป็นต้องคุมกำเนิดในช่วงอายุที่ใกล้วัย Menopause ควรทำอย่างไรควรเลือกใช้ยาคุมกำเนิดชนิดที่มีฮอรฺโมนต่ำที่สุด เพื่อเลี่ยงอาการข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้ หรืออาจเลี่ยงมาใช้ห่วงฮอร์โมนขนาดต่ำสำหรับคุมกำเนิด หากไม่ได้มีเพศสำพันธ์บ่อยครั้งการใช้ถุงยางอนามัยก็ถือเป็นวิธีที่เหมาะสม30. เมื่อเข้าวัย Menopause ความสนใจทางเพศจะหมดไปจริงหรือไม่ระดับฮอร์โมนทางเพศที่ลดต่ำทำให้ความชุ่มชื้นของผนังช่องคลอดหมดไป จึงรู้สึกเจ็บมากเวลามีเพศสัมพันธ์ เป็นผลให้ความสนใจทางเพศลดลง การใช้ฮอร์โมนทดแทนสามารถลดปัญหาเรื่องนี้ได้อย่างชัดเจน31. เมื่อไรที่ว่าร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นผิวหนัง ระบบปัสสาวะ ช่องคลอด หัวใจ หรือกระดูก ไม่ต้องการฮอร์โมนทดแทนอีกต่อไปหากต้องการรักษาอาการ Menopause ทั่วไป ใช้เวลาเพียง 2-3 ปี อาการเหล่านั้นควรจะหายไป แต่ตราบใดที่ร่างกายยังขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน พบว่าผิวหนังแห้งย่น ปัสสาวะเล็ด ช่องคลอดแห้ง คัน อย่างต่อเนื่อง ขณะเดียวกันยังมีอาการที่มองไม่เห็นได้แก่ เนื้อกระดูกเริ่มบางลง ระดับไขมันในกระแสเลือดเพิ่มสูงขึ้นนำไปสู่ความเสี่ยงของกระดูกหักและโรคหัวใจขาดเลือด จึงแนะนำให้ใช้ฮอร์โมนทดแทนอย่างต่อเนื่องอย่างน้อย 5-10 ปี32. หากทานฮอร์โมนทดแทนควรพบแพทย์บ่อยแค่ใหนควรมาพบแพทย์อย่างน้อยปีละครั้งเพื่อตรวจเช็คร่างกาย ได้แก่การตรวจภายใน ตรวจเต้านม ในบางคลินิกอาจได้รับการตรวจวัดระดับไขมันในกระแสเลือด และตรวจวัดความหนาแน่นของกระดูกด้วย33. ถ้าสตรีเข้าวัย Menopause แล้วรับประทานเฉพาะฮอร์โมนทดแทนจะมีโอกาสตั้งครรภ์หรือไม่เมื่อสตรีเข้าสู่วัยหมดระดู โอกาสที่จะตั้งครรภ์จะน้อยกว่าในสตรีวัยเจริญพันธ์มาก อย่างไรก็ตามควรใช้วิธีคุมกำเนิดอื่นร่วมด้วย เช่น ใช้ถุงยางอนามัย ในช่วงที่ใช้ฮอร์โมนทดแทน34. ควรรับประทานฮอร์โมนทดแทนเวลาเดียวกันทุกวันหรือไม่ถ้าทำได้เป็นเรื่องดี เพราะระดับฮอร์โมนในกระแสเลือดจะสม่ำเสมอ ไม่สูงเกินไป หรือต่ำเกินกว่าระดับที่ร่างกายต้องการในแต่ละวัน35. ถ้าทานฮอร์โมนทดแทนแล้วต้องทำงานที่ตากแดดบ่อยๆ เป็นอะไรหรือไม่จากที่เคยทราบว่าฮอร์โมนในยาคุมกำเนิด อาจทำให้สีผิวเปลี่ยนแปลงได้ แต่ฮอร์โมนทดแทนมีความแรงของฮอร์โมนต่ำกว่าในยาคุมกำเนิดมาก อย่างไรก็ดีควรทาครีมกันแดดเมื่อต้องอยู่กลางแดดเป็นเวลานานๆ36. ข้อเสียของฮอร์โมนทดแทนคืออะไรในช่วง 2-3 เดือนแรก สตรีอาจพบอาการข้างเคียงได้ ซึ่งได้แก่ มีเลือดออกบ้างระหว่างรอบเดือน เวียนศรีษะคัดตึงเต้านม ซึ่งจะค่อยลดน้อยลงในเวลาไม่กี่เดือน อย่างไรก็ตามหากเทียบคุณประโยชน์ที่จะได้รับกับอาการข้างเคียงดังกล่าว พบว่าฮอร์โมนทดแทนยังให้ประโยชน์คุ้มค่าในการรักษาอาการในวัยหมดระดูทั่วไป รวมทั้งเพิ่มความมีน้ำมีนวลให้ผิวพรรณ ลดอาการช่องคลอดแห้งและกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ อีกทั้งยังป้องกันโรคกระดูกพรุนและโรคหัวใจขาดเลือดด้วย37. ฮอร์โมนทดแทนทำให้น้ำหนักขึ้นหรือไม่ฮอร์โมนทดแทนไม่ได้เพิ่มการสะสมไขมันในร่างกายแต่เพิ่มการสะสมน้ำใต้ผิวหนัง สตรีจึงดูอวบอิ่มขึ้นหลังจากรับประทานฮอร์โมนทดแทน ในขณะเดียวกันสตรีบางคนอาจมีน้ำหนักเพิ่มขึ้นบ้างราว 1 กิโลกรัมจากการสะสมของน้ำใต้ผิวหนัง38. ฮอร์โมนทดแทนจะทำให้มีระดูต่อไปอีกหรือไม่และนานเท่าใดในสตรีที่เริ่มประจำเดือนไม่ปกติ แพทย์มักให้ทานฮอร์โมนทดแทนชนิดที่ปรับระดูให้เข้าสู่ปกติ อย่างไรก็ตามระดูจะมาน้อยลงและหมดไปในที่สุด จะนานแค่ใหนขึ้นอยู่กับแต่ละบุคคล (2-4 ปี)39. ขณะนี้ระดูเริ่มมาน้อย และขาดหายจะเริ่มรับประทานฮอร์โมนทดแทนได้เลยหรือไม่หากได้รับการตรวจภายในและตรวจเต้านมประจำปีอยู่แล้ว สามารถเริ่มฮอร์โมนทดแทนได้เพื่อรักษาอาการในวัยหมดระดูทั่วไป รวมทั้งผิวพรรณแห้งย่น ช่องคลอดแห้ง และกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ นอกจากนี้ยังพบว่า 5 ปีแรกที่สตรีหมดประจำเดือน เป็นช่วงที่เนื้อกระดูกมีการสลายตัวมากที่สุด และยังพบว่า 70% ของสตรีวัยนี้มีระดับของไขมันในกระแสเลือดสูงเกินมาตรฐานด้วย การรับประทานฮอร์โมนทดแทนเสียแต่เนิ่นๆจึงเป็นการป้องกันโรคกระดูกพรุนและหัวใจขาดเลือด40. ฮอร์โมนทดแทนนำมาใช้ปรับรอบเดือนผิดปกติในวัยรุ่นได้หรือไม่ฮอร์โมนทดแทนชนิดที่ให้ประสิทธิภาพในการควบคุมรอบประจำเดือนได้ดีในสตรีที่ใกล้หมดประจำเดือน จะสามารถนำมาใช้ ปรับรอบเดือนผิดปกติในวัยรุ่นได้41. สตรีที่เคยเป็นโรคเยื่อบุโพรงมดลูกอยู่ผิดที่ (Endometriosis) หากมีอาการ Menopause ทานฮอร์โมนทดแทนได้หรือไม่เมื่อเข้าสู่วัย Menopause อาการของโรคนี้มักจะหายไปแต่หากสตรีจำเป็นต้องรับประทานฮอร์โมนทดแทน ควรอยู่ในความดูแลของแพทย์ ซีงแพทย์มักจะให้ฮอร์โมนทดแทนที่มีส่วนผสมของโปรเจสเตอโรนร่วมด้วย หรือเลี่ยงมาใช้ฮอร์โมนขนาดต่ำ42. เป็นเบาหวานทานฮอร์โมนทดแทน ได้หรือไม่ฮอร์โมนทดแทนบางชนิดในปัจจุบันเป็นฮอร์โมนธรรมชาติไม่มีผลกระทบในสตรีที่เป็นเบาหวานชนิดไม่รุนแรง43. มีความดันสูงทานฮอร์โมนทดแทนได้หรือไม่ฮอร์โมนทดแทนแบบรับประทานบางชนิดสามารถใช้ได้ในสตรีที่เป็นความดันสูงชนิดไม่รุนแรง หรืออาจเลี่ยงไปใช้ฮอร์โมนทดแทนรูปแบบอื่นนอกเหนือจากการรับประทาน เช่น ชนิดแผ่นใสปิดผิวหนัง44. สตรีบางคนกลัวว่าฮอร์โมนทดแทนจะทำให้เกิดมะเร็งเต้านมฮอร์โมนทดแทนอาจเป็นตัวกระตุ้นการเติบโตของเนื้องอกบางชนิดที่สัมพันธ์กับฮอร์โมนได้แต่ไม่ไช่เป็นตัวก่อเนื้องอก จึงแนะนำให้สตรีได้รับการตรวจคลำเต้านมก่อนใช้ฮอร์โมนทดแทนและมีการตรวจเต้านมด้วยตนเองอย่างสม่ำเสมอทุกเดือน45. สตรีที่มีประวัติครอบครัวเป็นมะเร็งเต้านมควรทานฮอร์โมนทดแทนหรือไม่จาการศึกษาพบว่าสตรีที่มีประวัติครอบครัวเป็นมะเร็งเต้านมจะมีโอกาสเป็นมะเร็งเต้านมได้มากกว่าสตรีปกติถึง 1 เท่าตัว หากสตรีมีปัญหาเกี่ยวกับอาการ Menopause และต้องรับประทานฮอร์โมนทดแทนควรอยู่ในความดูแลของแพทย์46. ควรหมั่นตรวจเต้านมบ่อยเพียงใดควรพบแพทย์เพื่อตรวจเต้านมเป็นประจำทุกปี และหมั่นตรวจเต้านมด้วยตนเองเป็นประจำทุกเดือน47. ถ้ามีเนื้องอกที่เต้านมหรือมดลูกจะทานฮอร์โมนทดแทนได้หรือไม่หากได้รับการตรวจว่าเนื้องอกนั้นสัมพันธ์กับฮอร์โมนทดแทนสตรีไม่ควรรับประทานฮอร์โมนทดแทน48. เมื่อรู้สึกว่าอาการ Menopause ดีขึ้นแล้วควรใช้ฮอร์โมนทดแทนต่อไปอีกนานเท่าไรการใช้ฮอร์โมนทดแทนอย่างต่อเนื่องอย่างน้อย 3-5 ปีได้รับการยืนยันแล้วว่าสามารถป้องกันโรคบางอย่างที่เกิดในวัยสูงอายุได้ ทั้งนี้เนื่องจาก เอสโตรเจน สามารถควบคุมระดับของโคเลสเตอรอลในกระแสเลือด เอสโตรเจนสามารถควบคุมการขยายตัวของหลอดเลือดและ เอสโตรเจนสามารถป้องกันการสลายของแคลเซียมจากกระดูกได้ ดังนั้นการป้องกันความเสี่ยงในการเกิดเกี่ยวกับหลอดเลือดของหัวใจ โรคกระดูกพรุนและล่าสุดยังมีรายงานว่า เอสโตรเจนยังสามารถชลอการเกิดโรคสมองฝ่อหรืออัลไซเมอร์ได้อีกด้วย49. โรคกระดูกพรุนคืออะไรเมื่อร่างกายสูญเสียเนื้อกระดูกไปมาก กระดูกจะบางลงจนกระทั่งพรุน ทำให้สตรีมีโอกาสเสี่ยงที่จะเกิดกระดูกหักได้ง่ายในตำแหน่ง ข้อแขน ตะโพก และสันหลัง ซึ่งจะนำไปสู่ความพิการและไม่สามารถดำรงชีวิตเป็นปกติสุขได้ ตลอดจนเสียค่าใช้จ่ายในการรักษาสูง สาเหตุสำคัญของโรคกระดูกพรุนในสตรีวัยหมดระดูเกิดเนื่องจากการลดลงของฮอร์โมนเอสโตรเจน50. ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดโรคกระดูกพรุนในสตรีหลังหมดระดูคืออะไรนอกจากการลดลงของฮอร์โมนเอสโตรเจนแล้ว สาเหตุอื่นที่สำคัญได้แก่เชื้อชาติ พบว่าคนไทยรูปร่างเล็ก บาง มีโอกาสเกิดโรคกระดูกพรุนได้ง่ายเมื่อเทียบกับชาวตะวันตก อีกสาเหตุหนึ่งคือเรื่องของการขาดแคลเซียม สตรีที่ไม่นิยมดื่มนมมาโดยตลอด จะทำให้แคลเซียมสะสมในกระดูกน้อยเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้มีโอกาสเกิดโรคกระดูกพรุนได้ง่าย51. ในสตรีวัยหมดระดู จะทราบได้อย่างไรว่าเป็นโรคกระดูกพรุนหรือไม่การตรวจร่างกายที่คลินิก Menopause สูตินรีแพทย์จะมีเครื่องเอกซเรย์วัดความหนาแน่นของเนื้อกระดูก จะสามารถบอกแนวโน้มของโรคกระดูกพรุน และโอกาสเกิดกระดูกหักได้52. เมื่อไรจึงควรเริ่มใช้ฮอร์โมนทดแทนเพื่อป้องกันโรคกระดูกพรุนหลังหมดระดูเมื่ออายุ 35 ปีร่างกายของเราจะมีเนื้อกระดูกมากที่สุด หลังจากนั้นการสร้างเนื้อกระดูกจะลดน้อยลง จนกระทั่งเริ่มเข้าวัย Menopause ฮอร์โมนเอสโตรเจนลดน้อยลง ทำให้กระดูกเริ่มบางตัวลงอย่างรวดเร็ว ดังนั้นเพื่อป้องกันโรคกระดูกพรุนแนะนำให้เริ่มรับประทานฮอร์โมนทดแทนตั้งแต่เริ่มเข้าวัยหมดระดู53. คนที่น้ำหนักน้อยจะมีโอกาสเกิดโรคกระดูกพรุนหลังจากหมดระดูมากกว่าปกติหรือไม่สตรีรูปร่างเล็กบางมักจะกระดูกเล็ก จึงทำให้น้ำหนักตัวน้อยตามไปด้วย คนกลุ่มนี้เสี่ยงต่อการเกิดโรคกระดูกพรุนสูง54. ทำไมเมื่อเข้าวัย Menopause มักมีอาการโรคหัวใจในสภาวะที่ขาดฮอร์โมนเอสโตรเจนจะทำให้โคเลสเตอรอลในเลือดสูงขึ้น เมื่อไปสะสมในผนังหลอดเลือด จะก่อให้เกิดการแข็งตัวของหลอดเลือด ทำให้เกิดความดันสูง นอกจากนี้โคเลสเตอรอลอาจทำให้หลอดเลือดอุดตันได้ ถ้าเกิดกับหลอดเลือดที่ไปหล่อเลี้ยงหัวใจก็จะเกิดโรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย ทำให้เสียชีวิตในที่สุด55. ฮอร์โมนทดแทนป้องกันโรคหัวใจได้จริงหรือไม่เอสโตรเจนสามารถปกป้องผนังเส้นเลือดให้อยู่ในสภาพปกติ และทำให้ใขมันในเลือดมีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดี นั้นคือทำให้โคเลสเตอรอลชนิด LDL ลดลงและทำให้โคเลสเตอรอลชนิด HDL เพิ่มขึ้นจึงไม่ก่อให้เกิดหลอดเลือดอุดตัน56. โรคสมองฝ่อหรืออัลไซเมอร์เกี่ยวข้องกับวัย Menopause อย่างไรโรคนี้ส่วนใหญ่พบในคนอายุ 65 ปีขี้นไป แต่พบในสตรีมากกว่าเกือบ 3 เท่า คนผอมซึ่งมีระดับเอสโตรเจนต่ำมีแนวโน้มจะเกิดโรคนี้มากกว่าคนอ้วนซึ่งมีเอสโตรเจนสูงกว่า ฮอร์โมนทดแทนช่วยชลอการเกิดโรคนี้ได้ เนื่องจากช่วยให้เลือดใหลเวียนไปเลี้ยงสมองมากขึ้น จึงช่วยชลอการเสื่อมของเซลล์สมองให้ช้าลงได้57. ฮอร์โมนทดแทนชนิดแผ่นใสปิดผิวหนังให้ประสิทธิภาพต่างจากฮอร์โมนทดแทนชนิดรับประทานหรือไม่การให้ฮอร์โมนทดแทนทุกชนิด จุดประสงค์เพื่อชดเชยระดับเอสโตรเจนที่ขาดไป และไม่ว่าจะเป็นฮอร์โมนทดแทนชนิดรับประทานหรือแผ่นปิดผิวหนังจะให้ระดับของฮอร์โมนแก่ร่างกายในปริมาณที่เท่ากัน จึงทำให้รักษาอาการ Menopause ได้เหมือนกัน
58. ฮอร์โมนทดแทนชนิดแผ่นปิดผิวหนังดีกว่าชนิดรับประทานอย่างไรสตรีที่มีข้อจำกัดในการรับประทานยา มีปัญหาโรคตับ หรือมีอาการข้างเคียงบางอย่างจากการใช้ฮอร์โมนทดแทนชนิดรับประทาน เช่น ปวดศรีษะแบบไมเกรน คัดหน้าอกมาก คลื่นใส้ หรือระบบดูดซึมยาในกระเพาะอาหารไม่ดี อาจเลี่ยงมาใช้ฮอร์โมนทดแทนชนิดแผ่นปิดผิวหนังแทนได้59. ทำไมคนมีปัญหาโรคตับจึงควรเลี่ยงยาหรือฮอร์โมนชนิดรับประทานเมื่อรับประทานยา ยาส่วนใหญ่ต้องแตกตัวที่ตับก่อนเสมอ จึงสามารถเข้าสู่กระแสเลือดได้ การเลือกใช้ยาที่สามารถซึมผ่านผิวหนังได้ยาจะเข้าสู่กระแสเลือดทันทีโดยไม่ต้องผ่านตับจึงเลี่ยงการเพิ่มภาระการทำงานของตับได้ระดับหนึ่ง60. ฮอร์โมนทดแทนชนิดแผ่นมีวิธีใช้ต่างจากชนิดรับประทานหรือไม่ฮอร์โมนชนิดแผ่นสามารถให้เอสโตรเจนแก่ร่างกายได้อย่างสม่ำเสมอ ภายในระยะเวลา 1 สัปดาห์ ในขณะที่ฮอร์โมนชนิดรับประทานต้องรับประทานทุกวันติดต่อกัน การเลือกใช้ฮอร์โมนทดแทนชนิดแผ่นจึงถือเป็นทางเลือกใหม่ที่สะดวกใช้และเลี่ยงอาการข้างเคียงได้
แผ่นพับ ซึ่งแปลจาก 150 Most-Asked Questions About Menopause :
ส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค |
